قضیه سالبه معدولهقضیه سالبه معدوله، به‌معنای قضیه حملیه سالبه دارای موضوع و محمولِ از جنس الفاظ معدول و غیر محصَّل است. ۱ - اقسام قضیه معدولهقضیه معدوله به اعتبار کیفیت نسبت، به "قضیه معدوله سالبه" و "قضیه معدوله موجبه" تقسیم می‌شود. قضیه سالبه معدوله، قضیه‌ای است که علاوه بر حرف سلبی که جزء موضوع و یا محمول است دارای حرف سلب به معنای سلب ربط میان موضوع و محمول هم هست؛ مانند: "دانا ناتوان نیست" و "نابینا نادان نیست". [۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۷۹-۹۵.
[۳]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۹۵-۹۸.
هر یک از موجبه معدوله و سالبه معدوله به لحاظ کمّ (کلّیّت و جزئیت) بر دو گونه است: [۵]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۹۷-۹۹.
[۶]
ابن رشد، محمد بن احمد، تلخیص کتاب العبارة، ص۸۹.
۱.۱ - قضیه موجبه کلیه معدولهقضیهای است که حکم به ثبوت محمول برای تمام افراد موضوع شده باشد، مانند: "همه آیات قرآن تحریف ناشده هستند" و "همه نادان‌ها نیازمند معرفت هستند". ۱.۲ - قضیه موجبه جزئیه معدولهقضیهای است که حکم به ثبوت محمول برای برخی افراد موضوع شده باشد مثل: "برخی نادان‌ها جاهل قاصر هستند" و "بعضی از مردم نابینا هستند". ۱.۳ - قضیه سالبه کلیه معدولهقضیهای است که حکم به سلب محمول از تمام افراد موضوع شده باشد، مانند: "هیچ نادانی بی‌نیاز از معرفت نیست" و "هیچ موجود ممکنی بی‌نیاز نیست". ۱.۴ - قضیه سالبه جزئیه معدولهقضیهای است که حکم به سلب محمول از برخی افراد موضوع شده باشد مثل: "بعضی از افراد نابینا باسواد نیستند" و "بعضی از مردم نادان نیستند". [۷]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۵۶.
[۸]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۲۸۱.
[۹]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۷۹-۸۲.
[۱۰]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۳.
[۱۲]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵-۲۶.
[۱۳]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۰۱.
۲ - دیدگاه امام خمینیامام خمینی قضایای از این جهت که متضمن معنای نفی باشند یا نباشند به قضیه معدوله و محصله تقسیم می‌کند [۱۶]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
[۱۷]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
و چون ادات سلب برای قطع رابطه می‌باشد، لذا باید بر سر حرف رابط وارد شود که در این صورت، قضیه محصله نامیده می‌شود، ولی اگر حرف سلب از محل خود عدول کند و بر سر موضوع یا محمول یا هر دو درآید «معدوله» است. معدوله سه قسم است؛ معدولة الموضوع، معدولة المحمول و معدولة الطرفین.به اعتقاد امام خمینی موضوع در قضیه معدوله، باید قابلیت وجود را داشته باشد، از این‌رو نمی‌شود گفت: «دیوار نابیناست.» چون دیوار قابلیت بینایی ندارد، ولی به نحو سالبه می‌توان گفت: «دیوار نمی‌بیند.» یا «دیوار بینا نیست.» یا «دیوار کاتب نیست.» [۲۰]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی فرق قضیه سالبه معدولة المحمول با قضیه سالبه به این می‌داند که مقصود از قضیه سالبه، سلب حمل است، یعنی در قضیه سالبه، محمول از موضوع سلب می‌شود، اما مقصود از معدولة المحمول که در آن سلب جزء محمول است، حمل سلب است، یعنی مفهوم سلبی با همان حالت سلبی بر موضوع حمل می‌شود، بنابراین سالبه محصله با انتفای موضوع هم صادق است، ولی معدولة المحمول وجود موضوع را می‌طلبد، از این‌رو محمول سلبی در این قضایا، به موضوع ثابتی نسبت داده می‌شود، [۲۲]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
[۲۴]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۹، ص۵۷۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
یعنی در قضایای ایجابی معدولة المحمول یک نحوه ایجابی است، هر چند محمول به واسطه انضمام حرف سلب، معنای عدمی است و اما این معنای عدمی برای چیزی که حقیقت آن این است که موضوع واجد معنای عدمی است، اثبات می‌شود. [۲۵]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابن رشد، محمد بن احمد، تلخیص کتاب العبارة. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۴ - پانویس۵ - منبع• پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه سالبه معدوله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های امام خمینی در علم منطق
|